کار ساخت تلسکوپ اَبَر بزرگ اروپایی به نیمه رسید

تلسکوپ بسیار بزرگ «رصدخانه‌ی جنوبی اروپا» (ESO) یک تلسکوپ زمینی انقلابی است که دارای یک آینه‌ی اصلی ۳۹ متری خواهد بود و بزرگ‌ترین تلسکوپ جهان در زمینه‌ی نور مرئی و فروسرخ محسوب می‌شود: بزرگ‌ترین چشم زمینی به آسمان. حالا ساخت این پروژه‌ی از لحاظ فنی پیچیده، با سرعت خوبی در حال پیشرفت است و اکنون از نقطه عطف ۵۰ درصد کامل فراتر رفته است.

این تلسکوپ بر فراز کوه «سرو آرمازونز» (Cerro Armazones) در صحرای آتاکامای شیلی قرار دارد، جایی که هم‌اکنون مهندسان و کارگران ساختمانی در حال مونتاژ ساختار گنبد تلسکوپ با سرعتی چشمگیر هستند. با تغییر آشکار در هر روز، ساختار فولادی رصدخانه به زودی شکل گرد و آشنای متداول برای گنبدهای تلسکوپ را به دست خواهد آورد.

آینه‌های تلسکوپ و سایر قطعات توسط شرکت‌هایی در اروپا ساخته می‌شوند و کار آن‌ها هم بخ خوبی پیش می‌رود. این تلسکوپ دارای یک طراحی اپتیکال پنج آینه‌ای نوآورانه خواهد بود که شامل یک آینه‌ی اصلی غول پیکر (M1) از ۷۹۸ بخش شش ضلعی است.

هم‌اکنون بیش از ۷۰ درصد از قطعات و تکیه‌گاه‌های این بخش‌ها ساخته شده‌اند و بخش‌های M2 و M3 هم ریخته‌گری شده‌اند و در حال پرداخت هستند. پیشرفت بخش M4 هم که یک آینه‌ی انطباق‌پذیر و انعطاف‌پذیر است که شکل خود را هزار بار در ثانیه تنظیم می‌کند تا اعوجاج ناشی از تلاطم هوا را اصلاح کند، به خوبی انجام می‌شود: هر شش گلبرگ نازک آن کاملا نهایی شده و در واحد ساختاری خود یکپارچه شده‌اند. علاوه بر این، هر شش منبع لیزر، که یکی دیگر از اجزای کلیدی سیستم اپتیک تطبیقی ELT است، تولید و برای آزمایش به ESO تحویل داده شده است.

تمام سامانه‌های دیگر مورد نیاز برای تکمیل ELT از جمله سیستم کنترل و تجهیزات مورد نیاز برای مونتاژ و راه‌اندازی تلسکوپ هم در دست توسعه یا تولید به خوبی پیش می‌روند. علاوه بر این، هر چهار اولین ابزار علمی ELT در مرحله‌ی طراحی نهایی خود هستند و برخی در آستانه‌ی شروع ساخت قرار دارند.

علاوه بر این، بیشتر زیرساخت‌های پشتیبانی ELT اکنون در کوه سرو آمازونز یا نزدیک آن هستند. برای نمونه ساختمان فنی که از جمله برای ذخیره‌سازی و پوشش آینه‌های مختلف ELT استفاده خواهد شد، به طور کامل ساخته و تجهیز شده است، در حالی که یک نیروگاه فتوولتائیک که انرژی تجدیدپذیر را برای سایت ELT تأمین می‌کند، از سال گذشته شروع به کار کرده است.

ساخت این رصدخانه، سال پیش با یک مراسم کلنگ‌زنی آغاز شد. بالای کوه در سال ۲۰۱۴ مسطح شد تا فضا برای تلسکوپ غول‌پیکر فراهم شود. با این حال، پیش‌بینی می‌شود که تکمیل ۵۰ درصد باقی‌مانده پروژه بسیار سریع‌تر از ساخت نیمه‌ی اول باشد.

نیمه‌ی اول پروژه شامل فرآیند طولانی و دقیق کردن طراحی بیش‌تر اجزای تولید شده برای تلسکوپ بود. علاوه بر این، برخی از عناصر، مانند بخش‌های آینه و قطعات و حسگرهای پشتیبان، پیش از تولید انبوه نیاز به نمونه‌سازی دقیق و آزمایش‌های قابل توجهی داشتند.

ضمن این‌که ساخت‌وساز تحت تأثیر همه‌گیری کووید-۱۹ (کرونا) قرار گرفت و سایت برای چندین ماه بسته و بدین ترتیب تولید بسیاری از اجزای تلسکوپ با تأخیر مواجه شد. با توجه به این‌که فرآیندهای تولید هم‌اکنون به طور کامل از سر گرفته شده و در مسیر خود افتاده‌اند، پیش‌بینی می‌شود که نهایی کردن نیمه‌ی باقی مانده از ELT تنها ۵ سال طول بکشد. با این وجود، ساخت چنین تلسکوپ بزرگ و پیچیده ای مانند ELT تا زمانی که تمام نشده و کار کند، بدون ریسک نیست.

«خاویر بارکونز» (Xavier Barcons) مدیر کل رصدخانه‌ی جنوبی اروپا می‌گوید: «ELT بزرگ‌ترین تلسکوپ از نسل بعدی تلسکوپ‌های نوری و فروسرخ نزدیک زمین و تلسکوپی است که در ساخت خود پیشرفته‌ترین تلسکوپ است. با توجه به چالش‌های موجود در پروژه‌های بزرگ و پیچیده، دستیابی به ۵۰ درصد پیشرفت کار کوچکی نیست، و تنها به لطف تعهد همه در ESO، حمایت مستمر کشورهای عضو و مشارکت شرکای ما در صنعت امکان‌پذیر شده است.»

با آغاز مشاهدات علمی در سال ۲۰۲۸، این تلسکوپ به دنبال پرسش‌هایی مانند این است که آیا ما در جهان تنها هستیم؟ آیا قوانین فیزیک در همه جا صدق هستند؟ نخستین ستاره‌ها و کهکشان‌ها چگونه شکل گرفتند؟ این ابزار علمی قدرتمند آنچه را که در مورد جهان خود می‌دانیم به شکل چشمگیری تغییر خواهد داد و ما را وادار خواهد کرد تا درباره‌ی جایگاه خود در کیهان تجدید نظر کنیم.