مثلث تابستانی (Summer Triangle) یکی از شناختهشدهترین صورتوارههای فلکی آسمان در نیمکرهی شمالی است که از سه ستارهی درخشان «نسر واقع» (Vega)، «دنِب» (Deneb) و «الطیر» (Altair) تشکیل شده است. این ساختار دیداری نه تنها مقصد محبوبی برای علاقهمندان به نجوم آماتوری به شمار میرود، بلکه به عنوان راهنمایی ساده برای کشف راه شیری و نشانهی آغاز تابستان هم کاربرد فراوانی دارد.
در آسمان شب، الگوهای مختلفی وجود دارند که به ناظران مناظر آسمانی کمک میکنند ستارگان، مسیر حرکت آنها و جابهجایی فصلها را آسانتر بشناسیم. یکی از این ساختارها که از معروفترین آنهاست، «مثلث تابستانی» نام دارد؛ با وجود اینکه یک صورت فلکی رسمی نیست اما به عنوان یک الگوی غیررسمی سماوی، میان سه صورت فلکی مختلف شکل گرفته و از ویژگیهای منحصربهفردی برخوردار است.
نامگذاری
همانطور که اشاره شدف مثلث تابستانی یک صورتوارهی فلکی است که از سه ستارهی پرنور تشکیل شده و شب هنگام در فصل تابستان، به صورت یک مثلث واضح در آسمان شب دیده میشود.
منشأ نام مثلث تابستانی به دههی 1950 میلادی بازمیگردد؛ زمانی که «اچ. اِی. ری» (H. A. Rey) و «پاتریک مور» (Sir Patrick Moore) در آثار خود آن را معرفی کردند. هرچند پیش از آن هم در منابعی مانند نقشههای Bode در سال 1816 و واژههای محلی اتریشی (Sommerliches Dreieck) به آن اشاره شده بود.
ستارگان تشکیلدهنده
همانطور که اشاره شد، مثلث تابستانی از سه ستاره تشکیل شده است که شب هنگام به آسانی بالای سر دیده میشوند. درون اضلاع این مثلث اما ستارههای کمتر معروف دیگری هم جای گرفتهاند.
| ستاره | صورت فلکی | قدر ظاهری | مشخصات کلیدی |
|---|---|---|---|
| نسر واقع (Vega) | شلیاق (Lyra) | 0.03+ | پنجمین ستارهی پرنور آسمان و به رنگ آبی‑سفید |
| الطیر (Altair) | آبریز (Aquila) | 0.76+ | به رنگ زرد‑سفید، نزدیکترین در مثلث تابستانی با حدود 17 سال نوری، سریعگردان |
| دِنِب (Deneb) | قو (Cygnus) | 1.25+ | یک ابرغول سفید با فاصلهی بسیار زیاد حدود 2600 سال نوری |
ویژگیهای آسمانی و رؤیتپذیری
ظاهر قابل رؤیت این مثلث همانطور که نام آن نشان میدهد، بیشتر در فصل تابستان (تیر، مرداد، شهریور) است. در این هنگام مثلث تابستانی به وقت غروب در افق شرقی ظاهر میشود و تا نیمه شب کمکم ارتفاع میگیرد و سپس تا سپیدهدم به تدریج در سمت غرب ناپدید میشود.
این ساختار به اندازهای بزرگ است که با نگه داشتن خطکش در دست کشیده، فاصلهی میان ستارگان قابل مشاهدهی آن نسر واقع تا الطیر به 30 سانتیمتر و نسر واقع تا دنب به یک وجب میرسد. در بیان دقیقتر طول ظاهری ضلعها به ترتیب الطیر–دنِب حدود ۳۸ درجه، الطیر–نسر واقع حدود 34 درجه و نسر واقع–دنِب حدود 24 درجه است.
کاربردهای آموزشی و راهنمای آسمان
مثلث تابستانی مسیری ساده برای یافتن کهکشان راه شیری ایجاد میکند و به کمک آن میتوان زیر آسمان تاریک، رشتهی تماشایی سحابیها و خوشهها را که میان دنِب و الطیر دیده میشود، رصد کرد.
علاوه بر این میتوان از آن به عنوان یک تقویم ستارهای استفاده کرد چون حضور این مثلث در افق شرقی، نشاندهندهی آغاز تابستان است و حرکت آن تا جنوب یا غرب از رسیدن پاییز و زمستان خبر میدهد.
اجرام آسمانی مجاور
در اطراف مثلث تابستانی اجرام اعماق آسمان وجود دارند که با دوربینهای دوچشمی یا تلسکوپهای آماتوری قابل مشاهدهاند. از جمله این موارد میتوان به سحابی شمال آمریکا (NGC 7000)، سحابی لبهپوش (Veil Nebula)، سحابی دمبل (M27)، خوشه آویز لباسی (Coathanger) و ستاره دوگانه آلبیرو (Albireo) اشاره کرد.
جمعبندی
مثلث تابستانی یکی از جذابترین و آسانترین سوژهها در آسمان شب است و آن را میتوان یک راهنمای بصری ساده و جذاب برای ورود به دنیای نجوم دانست. این صورتوارهی فلکی با نمایش سه ستارهی پرنور نسر واقع، دنِب و الطیر نه تنها یک نمای ساده برای دنبال کردن ستارگان در اختیار علاقهمندان به زیبایی آسمان شب حتی در شهرهای پرجمعیت و دارای آلودگی نوری قرار میدهد، بلکه به عنوان راهنمای شروع فصل تابستان و مسیر راه شیری هم عمل میکند.
نگارهی رویه: مثلث تابستانی در آسمان شب تاریک
مقالات دیگر
تلسکوپ جیمز وب معجزه کیهانی را در ابتدای کیهان کشف کرد
بدون نظر! اولین نفر باشید